Reactie op Curriculum.nu

Reactie van het Nederlands Instituut voor Biologie op de conceptvoorstellen voor het leergebied Mens en Natuur.

Utrecht, september 2019

Algemeen
Het Nederlands Instituut voor Biologie, de beroepsvereniging van ruim 5700 biologen, heeft in de afgelopen periode diverse malen commentaar geleverd op de tussenproducten van het ontwikkelteam Mens en Natuur. We zien in de thans voorliggende conceptvoorstellen voor het leergebied Mens en Natuur dat er, wellicht mede naar aanleiding van onze opmerkingen, een aantal zaken zijn aangepast ten opzichte van eerdere versies. We hebben echter nog steeds een aantal zorgen, die we in deze reactie willen delen.

Het proces
De inhoud van het onderwijs zou wat ons betreft moeten worden bepaald door datgene wat alle burgers in de maatschappij aan kennis en vaardigheden nodig hebben. Onderwijsdoelen moeten daarnaast worden gebaseerd op de actuele wetenschap en technologie. Het onderwijs moet ook uitdagen om te kiezen voor een carrière, in ons geval in de biologie.

Er is voor gekozen om schoolleiders en leerkrachten leidend te laten zijn in het proces van Curriculum.nu. Het spreekt voor zich dat we waardering hebben voor het werk van het ontwikkelteam. Toch moet het ons van het hart dat we in de conceptvoorstellen voor het leergebied Mens en Natuur de weerslag van consultaties met allerlei maatschappelijke organisaties, instellingen en bedrijven onvoldoende terugzien. Tijdens de consultaties hebben wij meerdere malen gewezen op het belang van het zeer zorgvuldig en beargumenteerd kiezen van doelen voor het onderwijs, helaas ontbreekt in de conceptvoorstellen een degelijke onderbouwing van de doelen nog steeds.

We weten dat het ontwikkelteam is geconfronteerd met een aantal randvoorwaarden die het werk er niet gemakkelijker op hebben gemaakt. Zo is vooraf vastgesteld dat duurzaamheid en gezondheid de twee inhoudelijke thema’s zouden moeten zijn. Daarnaast zijn twee thema’s, van een geheel andere orde, namelijk wetenschap en technologie blijkbaar al in de opdracht inbegrepen. We zijn van mening dat het aanhaken bij de grote maatschappelijke vraagstukken, zoals die ook in de Verenigde Naties zijn geformuleerd, een betere uitgangspositie zou geven voor ontwikkeling van doelen voor het onderwijs. Ook het aanhaken bij de Nederlandse topsectoren en de Nationale Wetenschapsagenda zou in het leergebied Mens en Natuur niet misstaan

Handelingspraktijken
Bij een eerdere ontwikkeling van doelen voor het biologie onderwijs is gewerkt met handelingspraktijken, ook wel contexten genoemd. Die handelingspraktijken zijn een belangrijk hulpmiddel geweest bij het maken van keuzen over de inhoud van de onderwijsdoelen. Het ontwikkelteam heeft nu gekozen voor het werken met perspectieven, werkwijzen en denkwijzen. In de conceptvoorstellen voor het leergebied Mens en Natuur is niet duidelijk te lezen waardoor het werken langs de lijn van perspectieven, werkwijzen en denkwijzen gekozen is boven het werken met handelingspraktijken. Handelingspraktijken bestaan echt, je kunt ernaartoe gaan, ze zijn ingebed in een sociale structuur ze hebben regels en normen en waarden en ze gebruiken kennis die past binnen de praktijk. Ons voorstel is derhalve om handelingspraktijken op een hoger contextueel integratie niveau te plaatsen bij het kiezen van doelen. Uit de handelingspraktijken zullen de relevante begripsvorming, kennis, competenties en vaardigheden namelijk min of meer als vanzelf naar voren komen.

Samenhang in de biologie
We missen in de conceptvoorstellen voor het leergebied Mens en Natuur een samenhangende keuze voor concepten, of minstens een degelijke onderbouwing van de keuze. We hebben in alle consultaties voorgesteld om onderwijsdoelstellingen voor jonge leerlingen vooral te laten aansluiten bij handelingspraktijken in de leefwereld. Aan welke handelingspraktijken nemen leerlingen deel en welke vaardigheden, denkwijzen en kenniselementen zijn daar aan de orde. Dat is de vraag die in onze ogen aan de orde moet zijn bij het kiezen van doelen voor het onderwijs. Uiteraard komen later de beroepspraktijken en de wetenschappelijke praktijken en de daarbij behorende vaardigheden, denkwijzen en kenniselementen naar voren. Het is voor ons van groot belang dat de Nederlandse bevolking grondig kennis maakt met de moderne biologie. Biologie die nodig is bij persoonlijke en maatschappelijke keuzen op gebied van voeding, gezondheid en duurzaamheid.

Naast het belang van de handelingspraktijken, willen we nog een keer nadrukkelijk naar voren brengen dat er in de biologie conceptuele samenhang is. Die samenhang is beschreven in organisatieniveaus, maar is daarna ook nog beschreven in de systeemconcepten: biologische eenheid, zelfregulatie en zelforganisatie, interactie, reproductie en evolutie. De systeemconcepten en de organisatieniveaus zijn, dat mag duidelijk zijn, met elkaar verbonden. In de moderne biologie komen in vrijwel ieder onderzoek diverse organisatieniveaus en diverse systeemconcepten aan de orde. Zowel in het gezondheidsonderzoek, als in het ecologisch onderzoek, als in het onderzoek naar voldoende en veilig voedsel is evolutie als systeemconcept altijd aan de orde:

Nothing in biology makes sense except in the light of evolution. (Dobzhansky,1973)

We hebben, gezien de conceptvoorstellen voor het leergebied Mens en Natuur, de indruk dat het ontwikkelteam de samenhang in de biologie niet voldoende heeft onderkend bij gedachten over doelstellingen voor het onderwijs. Het lijkt erop dat er betrekkelijk willekeurig is gekozen voor bepaalde concepten die wel in het onderwijs moeten worden opgenomen en daarnaast missen we cruciale concepten waarvoor kennelijk (on)bewust is gekozen deze niet of onvoldoende op te nemen in het curriculum. Verder lijkt het opdoen van basiskennis in de conceptvoorstellen niet geborgd. Een stevige conceptuele basis is voor alle leerlingen en vooral voor de leerlingen die kiezen voor biologie, van groot belang.

Overige opmerkingen
Biologische kennisontwikkeling gaat razendsnel. In de onderwijsdoelen moet voor leraren en leerlingen ruimte zijn om die snelle ontwikkeling in het onderzoek mee te maken. De bouwstenen moeten helpen bij het formuleren van relevante, actuele en samenhangende onderwijsdoelen. Met die doelen in de hand en ruimte voor scholing, zowel biologisch inhoudelijk als didactisch, kunnen leraren goed relevant en actueel onderwijs maken, dat is in onze ogen bij uitstek hun specialiteit.

In de bouwsteen wetenschap wordt het allerbelangrijkste van wetenschap niet belicht, namelijk: het uitvinden van nieuwe dingen, en het verkrijgen van kennis die er daarvoor nog niet was. Nu gaat het teveel over opnieuw beoordelen en sociale en maatschappelijk waarde.

In de bouwsteen doel-middel lijkt voor organismen de design gedachte weer om de hoek te komen kijken. Het bekijken van vormen en functies is uiteraard een biologische aangelegenheid, die een begin kan vormen voor evolutionair denken. De doelvraag hoort hier zeker niet thuis.

In de bouwstenen is vaak een korte inleiding gebruikt. Die inleiding moet een beeld geven van de argumentatie voor de keuze om concepten in het onderwijs te betrekken. De argumentatie moet minder gaan over wat leuk onderwijs zou kunnen worden en meer over het belang van het opnemen van een doel. Het gaat bij curriculumontwikkeling wat ons betreft eerst om het kiezen van doelen.

Bij overleven van organismen worden wel heel gemakkelijk ‘als dan’ relaties gelegd en wordt daaraan een waarde aan de natuur gegeven. De natuur brengt balans etc. Een in de biologie wat bijzondere wijze van benaderen van een ecosysteem, is onze gedachte daarbij. We komen zinsneden van gelijke aard vaker tegen in de conceptvoorstellen voor het leergebied Mens en Natuur.

Ten slotte
Algemeen is het onze gedachte dat er in het eventuele verdere proces, nog eens heel goed gekeken moet worden naar samenhangende biologie. Daarnaast moeten keuzen beter worden beargumenteerd. Ook de wetenschappelijk actualiteit moet meer ruimte krijgen. Het spreekt voor zich dat wij in een eventuele verdere ontwikkeling van doelen voor het biologieonderwijs sterker betrokken willen worden dan tot nu toe.